ارزیابی فاکتورهای کیفیت وروابط آنها با تکامل و تنوع خاک در دشت تبریز با استفاده از زمین آمار

با توجه به افزایش جمعت جهان و نیاز بشر به غذا و تولید محصول بیشتر ، توجه بر حفظ کیفیت خاک در راستای کشاورزی پایدار لازم و ضروری است. این تحقیق با هدف : 1- بررسی تغییرات مکانی فاکتورهای کیفیت خاک در مقیاس ناحیه ای و شناسایی مناطق بحرانی به منظور مدیریت صحیح حاصلخیزی، 2- تعیین بهترین فاصله نمونه برداری در دشت تبریز، 3- تعیین شاخص های کمی تنوع خاک در روش ژئوپدولوژی، و 4- تاثیر کاربری ها و لندفرم های مختلف بر فاکتورهای کیفیت خاک انجام شد. با توجه به تفسیر عکس های هوایی، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، واحدهای مختلف ژئومرفیک بر اساس فرآیند سلسله مراتبی تفکیک گردید. تعداد 98 پروفیل بصورت شبکه ای منظم و به فاصله 1000 متر بر اساس نوع واحد ژئومرفیک و میزان تغییرات خاک حفر و تشریح گردید. پس از تشریح تعداد 27 پروفیل شاهد انتخاب و ضمن تجزیه های فیزیکی و شیمیایی بر روی نمونه ها ، خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی کلیه افق های سطحی 98 پروفیل خاک مشخص و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار مکانی، تجزیه عامل ها، تجزیه به توابع تشخیص و gis انجام شد. نتایج نشان داد که اغلب خصوصیات دارای توزیع غیر نرمال بوده و پس از تبدیل لگاریتمی نرمال می شوند که تفکیک نمونه در واحدهای لندفرم باعث بهبود نرمالیتی شد. در بین خصوصیات اندازه گیری شده، آهک، سهم متابولیکی و سهم میکروبی بدون وابستگی مکانی و کربن آلی، ازت کل، تنفس میکروبی، منگنز، فسفر قابل جذب، سیلت، شن، جرم مخصوص ظاهری، mwd و cec دارای وابستگی مکانی متوسط و واکنش خاک، sar، ec، روی، مس، آهن قابل جذب و رس از وابستگی مکانی قوی برخوردار بودند. نتایج نشان داد که وابستگی مکانی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی بیشتر تحت تاثیر خواص ذاتی مثل مواد مادری، پستی و بلندی و نوع خاک می باشد و خصوصیات بیولوژیکی بیشتر تحت تاثیر عوامل غیر ذاتی و مدیریتی مانند نوع کاربری، شخم و آبیاری هستند. این خصوصیات به شدت تحت تاثیر مقیاس نیز بوده و موقعی که مقیاس بکار رفته بزرگ تر می شود و وابستگی مکانی قوی تری را نشان می دهند. نقشه های توزیع مکانی نشان دادند که واحدهای لندفرم و کاربری اراضی از عوامل کلیدی در توزیع مکانی اغلب خصوصیات در این منطقه می باشند، هرچند که متغیرهایی مانند سهم میکروبی، آهک، سهم متابولیکی در مقیاس مورد استفاده الگوی مشخصی از توزیع مکانی را نشان ندادند. در ضمن این نقشه ها کمبود عناصر کم مصرف بجز مس را در منطقه نشان دادند. در راستای شمال به جنوب با کاهش ارتفاع و شیب، تجمع املاح و رس بیشتر و کیفیت خاک بدتر می شود. با توجه به وجود افق ناتریک در خاک های شور منطقه مورد مطالعه و منظور نکردن آن در رده بندی امریکایی در رده اریدیسول گروه بزرگ ناتری سالیدز و یا زیر گروه بزرگ ناتریک هاپلوسالیدز پیشنهاد می گردد. سیستم رده بندی wrb در منطقه مورد مطالعه در تفکیک خاک های متاثر از شوری بهتر عمل نموده و این خاک ها را دو گروه سولونتز و سولونچاک قرار داده در صورتی که در سیستم طبقه بندی جدید آمریکایی هر دو نوع خاک به اجبار در زیر رده سالیدز رده بندی شده اند. نتایج حاصل از شاخص های تنوع خاک نشان داد که در روند حرکت کاتگوری ها از زمین نما به طرف سطوح زمین ریخت ، شاخص تنوع خاک ها افزایش می یابد و این شاخص ها در خلال کاتگوری های سلسله مراتب تاکسونومی نیز همان افزایش را نشان می دهند. خانواده خاک ها دارای تنوع قابل ملاحظه ای در سطوح زمین ریختی هستند این میزان افزایش تنوع خاک ها در خلال سلسله مراتب زمین ریختی، ثابت کننده وجود سیکل تکاملی واگرا در منطقه است. طبق روش ژئوپدولوژیک خاک های منطقه مورد مطالعه در سه رده انتی سول ، اریدیسول و ورتی سول طبقه بندی شدند در صورتی که در روش معمول در دو رده انتی سول و ارید سول تفکیک شدند. در روش خاکشناسی معمول، نقشه سری خاک منطقه مورد مطالعه به شش سری ولی در روش ژئوپدولوژیک سیزده واحد نقشه خاک شناسایی و جدا شده است تجزیه به عامل ها نشان داد که عامل حاصلخیزی و شوری خاک بهترین و قوی ترین عامل در تفکیک بین کاربری های مختلف می باشد و تجزیه به توابع تفکیک نشان داد که میزان سدیم به همراه دیگر متغیرهای شوری و آهن مهمترین خصوصیات تعیین کننده کیفیت خاک در این منطقه هستند.